هودی لالایی مادران ترکمن شکل دهنده هویت بچه ها است - مجله انجمن دعوت

یکی از وظایفی که میراث فرهنگی ناملموس بر عهده دارد این است که تداوم نسل های گذشته را برای جوامع زنده به ارمغان می آورد و برای هویت فرهنگی و همچنین در محافظت از تنوع فرهنگی و خلاقیت بشری نقش مهمی را ایفا می کند.

بخشی از داشته های فرهنگی در حوزه میراث ناملموس، گروه سنت ها و کردهای شفاهی هستند که در قالب ادبیات شفاهی، گویش ها و سنت نوشتاری ظاهر می شوند و به شکل شفاهی و سینه به سینه به ما به ارث می رسند.

راویان این نوع ادبیات، افراد سالخورده جوامع محلی همچون مادربزرگ ها هستند که لالایی هایی را که مادرانشان در گوش آنها زمزمه کردند، به نسل های بعدی انتقال می دهند.

هودی یک اثر ادبی و در زمره ادبیات شفاهی قوم ترکمن بشمار می رود که در زبان ترکمنی به لالایی گفته می شود. لالایی در میان اقوام ترکمن جزو فرهنگ، سنت و آداب آنها بوده و از جایگاه خاصی در بین مردم برخوردار است. هودی که به عنوان میراث ناملموس کشور به ثبت رسید، یک واژه مرکب از دو کلمه هو و دی است. هو به معنای خدا و دی فعل امر از مصدر گفتن به معنی بگو است.

آرزوهای مادران در لالایی زنان ترکمن

هودی به نوعی وصف سجایای اخلاقی برای بچه ها و به شکل پند و اندرز در قالب چهاربندی یا دوبیتی سروده شده و بسیار دلنشین است. اشعار این لالایی ها که از زمان های قدیم از طریق زنان خوانده شده و به نسل کنونی رسیده، بیانگر تمام آرزوهای مادر برای فرزند خود است.

در لالایی مادران ترکمن، آنچه را که در داستان های کهن و سنتی آنان وجود دارد، با آرزوها و خواسته های مادر در هم می آمیزد. در این لالایی ها از عمه ها، عموها، خاله ها و از برادران و خواهران نیز سخن به میان می آید و بدین ترتیب وابستگی و ارتباط معنوی خانواده به آنان آموزش داده می شود. همچنین مادر از سجایای نیکوی پدران و مادران و اجداد آنان یاد می کند و خواسته های خود را و هر آنچه را که برای فرزندش نیکو می داند بر زبان می آورد.

در این لالایی ها مادر از اسب و یراق و شجاعت و قهرمانی ها نیز سخن می گوید و بدین ترتیب او با این قبیل نغمه ها، خوشبختی را برای فرزند خود طلب می کند.

در مفاهیم هودی متوجه می شویم که مادر از خدا می خواهد فرزندش رشید و راستگو تربیت شود و به شکار رود و برایش افتخارآفرینی کند. شاید دیگر این آرزوها با موقعیت فعلی جوامع سازگار نباشد اما روشن می شود که با هودی و آرزوهای قبل از خواب، بچه هاشان را با اخلاق خوب و بد آشنا می کنند و لالایی بخشی از تربیت آنها را شکل می دهد.

نام خدا شروعگر لالایی

یکی از نکات قابل تأمل و توجه در بحث لالایی ترکمن این است که بیشتر هودی ها با کلمه الله شروع می شوند که این امر موجب می شود تا توکل و تمسک به خداوند در فکر کودک شکل بگیرد و در ادامه آینده ای روشن و پر از امید و خوشبختی را برایش توصیف می کند و از ایستادگی در برابر مسائل و... گفته می شود.

هودی ها از انواع مختلف تشکیل شدند که هر یک مضامین خاصی دارند. مهمترین مفاهیم هودی عبارتند از:

ستایش فرزند از سوی مادر با این جملات

منینگ گولین آی یالی/ آیا گونه تای یالی (کودک گل من همچون ماه زیباست/همتای ماه و خورشید است)

بیان آرزوهای درونی مادر با این اشعار

آتاسوینگ دوشندا آق اوی تیکینگ جاناما (آرزو دارم مزه نانی را از سفره آن خانه سفید بچشم)

بیان آموزه های تربیتی و اندرزهای اخلاقی

آلای بالیم دی الله/ شکرو الحمدلله/ مکه نی آواد ادن/ ابراهیم خلیل الله (فرزندم بگو الله بگو شکر و الحمدالله که مکه را ابراهیم خلیل الله آباد کرده است)

دعا برای کودک

هودی هودی هودی هو هو دیلاین من سنی (بگو و زمزمه کن نام خدا را که من تو را به خدا می سپارم)

آلای بالام آل حوشا بلا لردن قال داشا/ دوشمان اولسه جهنم منیگ بالام یوز یاشا (خوشه ها را به دست بگیر فرزندم و از بلاها به دورباش. بدخواهان و دشمنانت اگر گرفتار جهنم شوند باکی نیست تو ای فرزندم صدساله شو)

نکته ای که در اینجا حائز اهمیت است اینکه هر فرد در هر جای دنیا و با هر آداب و رسومی که بزرگ شده باشد، زمزمه های آرام و دلنشینی که در همان سالهای ابتدایی زندگی گوشش را نوازش میکرد، نه تنها فراموش نخواهد کرد بلکه بخشی از هویتش را شکل می دهد.

به همین منظور در عصر حاضر حفظ و پاسداری از متون و اشعار لالایی های اقوام از حساسیت بالایی برخوردار است.

لالایی چون بخشی از زندگی ما را شکل می دهد باید مورد توجه قرار گیرد تا به فراموشی سپرده نشود.

هودی خوانی، لالایی مادران ترکمن در سال 1397 با شماره 1643 در فهرست آثار ناملموس کشور به ثبت رسید.