مردم بر سر دوراهی تیلاپیا - مجله انجمن دعوت

با ما همراه باشید و درباره جاذبه های چارگون بیشتر بدانید.

اعتماد در ادامه نوشت: معروفیت ماهی تیلاپیا در صنعت آبزی پروری زبانزد اغلب کارشناسان شیلات است و در مقابل برخی کارشناسان محیط زیست معتقد هستند که تهدیدات ناشی از معرفی ناخواسته تیلاپیا به اکوسیستم های طبیعی به واسطه همین معروفیت در سایه قرار گرفته و جدال بین کارشناسان شیلات و محیط زیست هم همچنان ادامه دارد.

خوانش اختلاف نظر ها بر سر تیلاپیا

کارشناسان شیلات معتقدند که ارزش های اقتصادی حاصل از پرورش ماهیان تیلاپیا را نمی توان به راحتی نادیده گرفت چنانچه تیلاپیای نیل (Oreochromis niloticus) یکی از پرتولیدترین گونه های آبزی تجاری و رقیب اصلی فیله ارزان قیمت ماهی هوکی نیوزیلند در کل جهانست، اما از طرفی زیان های زیست محیطی و در عین حال اقتصادی و اجتماعی ناشی از معرفی و استقرار گونه های مهاجم هم موضوعی نیست که بتوان به سادگی از کنار آن رد شد.

کشور چین، بزرگ ترین تولیدکننده و پرورش دهنده تیلاپیا در سطح جهانست و بیش از یک سوم تولید جهانی تیلاپیا را دراختیار دارد. آبزیان منبع اصلی تامین پروتئین بیش از یک میلیارد نفر در جهان هستند و این در حالی است که صید بی رویه نه تنها یکی از مهم ترین تهدید های دریا ها و اقیانوس ها بلکه حتی تهدیدکننده منابع مهم غذایی انسانی هم هست.

طبق آمار فائو، نزدیک 90 درصد از ذخایر ماهیان جهان، یا کامل صید شده یا برداشت بی رویه از آن ها انجام شده و این در حالی است که سرانه مصرف آبزیان در جهان از دهه 60 میلادی تا به امروز، روندی افزایشی داشته و تامین منابع غذایی پایدار دریایی به یکی از اولویت های مهم کشور های مختلف بدل شده است.

کارشناسان شیلات تاکید دارند که هدف از پرورش تیلاپیا، ایجاد امنیت غذایی در کشور است و نمی توان با دیدگاه صرف محیط زیستی فقط ممنوعیت ایجاد کرد. تیلاپیا با نزدیک 4 میلیون تن تولید در بیش از 120 کشور جهان، رتبه دوم تولید جهانی را بعد از کپورماهیان به خود اختصاص داده و کارشناسان شیلات و آبزی پروری هم در توجیه پرورش تیلاپیا اغلب به تامین امنیت غذایی از طریق پروتئین دریایی برای اقشار کم درآمد اشاره می کنند.

اما پرسش این است که آیا آبزی پروری می تواند راهکار این مشکل باشد؟ چه مسائل دیگری را باید مدنظر قرار داد؟ دغدغه محیط زیستی ها در این زمینه چیست؟

کارشناسان محیط زیست و بوم شناس ها معتقدند که ورود ناخواسته تیلاپیا از طریق راه آب های استخر ها به رودخانه ها، تالاب ها و آبگیر ها یک تهدید جدی نه تنها برای محیط زیست بلکه حتی برای معیشت مردم محلی و صیادان است. کارشناسان محیط زیست از معیشت مختل شده مردم به واسطه حضور تیلاپیای زیلی در خوزستان می گویند و نگران هستند که نمونه های مشابه دیگر در اکوسیستم های حساس طبیعت کشور دردسرساز گردد.

از طرف دیگر مزیت تغذیه ای تیلاپیا هم نسبت به سایر منابع پروتئینی مورد مناقشه است. در حالی که برخی معتقدند تیلاپیا نسبت امگا 6 به امگا 3 بالایی دارد و مصرف آن اشتباه است؛ عده ای دیگر دلیل اصلی مصرف تغذیه ای تیلاپیا را تامین پروتئین نام کرده و می گویند جذب اسید های چرب ضروری را می توان با مصرف سایر آبزیان جبران کرد.

تیلاپیا، به نام یک گوشت ارزان قیمت در جهان شناخته شده و از نظر پروتئین هم غنی محسوب می گردد حتی این ماهی از نظر چند ویتامین و ماده معدنی مانند سلنیوم، ویتامین ب 12، نیاسین و پتاسیم هم واجد ارزش غذایی بالایی است، اما کارشناسان تغذیه می گویند که اگر هدف مصرف کننده تامین اسید های چرب مانند امگا 3 است، مصرف سالمون وحشی و قزل آلا انتخاب های سالم تر و ایمن تری خواهند بود.

در آخرین نشست موافقان و مخالفان تیلاپیا که حدود یک ماه قبل برگزار شد، دو دیدگاه از جانب کارشناسان شیلات در مورد تیلاپیا مطرح شد که جای تعمق دارد؛ نخست، تاکید بر استفاده از یک منبع غذایی پایدار که البته در جهان هم طرفداران زیادی دارد و دوم، نقش موسسه تحقیقات شیلات در مطالعات و پژوهش های انجام شده. اما موضوع تیلاپیا همواره با چند پرسش جدی روبه رو است که یکی از مهم ترین این سوال ها به سازمان حفاظت محیط زیست برمی گردد؛ سازمان حفاظت محیط زیست به منظور مواجهه با تهدیدات احتاقتصادی ناشی از حضور گونه های مهاجمی مانند تیلاپیا در طبیعت تا به امروز چه تدابیر سختگیرانه ای را مدنظر داشته و چه پروتکل هایی را اجرایی کرده است؟

تیلاپیای نیل زیر ذره بین

تیلاپیای معمولی یا موزامبیک با نام علمی Oreochromis mossambicus در حال حاضر به نام یکی از بدترین گونه های مهاجم در جهان شناخته شده، چراکه از استخر های پرورش ماهی یا به صورت تعمدی یا حتی به شکل ناخواسته رها شده و توانسته در محیط های طبیعی جمعیت های پایدار تشکیل دهد.

تیلاپیای نیل هم (Oreochromis niloticus) یک ماهی آب شیرین آفریقایی است که به طور گسترده از طریق صنعت آبزی پروری به زیستگاه های مختلف در جهان معرفی شده و در حال حاضر ردپای حضور آن را می توان در هر کشور استوایی سراغ گرفت. تیلاپیای نیل عمده ترین ماهی پرورشی در جهان است که این روز ها نگرانی ها در مورد آن بیشتر شده.

این گونه در زیستگاه های تازه به صورت فرصت طلبانه مهاجرت و تولیدمثل کرده و به همین دلیل با گونه های بومی رقابت های بسیار جدی داشته که از نظر برخی فعالان محیط زیست به شدت نگران کننده است. البته برخی دیگر از کارشناسان هم می گویند که ویژگی تهاجمی بودن در زمان جفت گیری بیشتر برای گونه هایی مطرح است که آشیان سازی می کنند در حالی که این مساله در مورد تیلاپیای نیل چندان مصداق ندارد، چون این گونه آشیان سازی نمی کند و تخم ها را در دهان نگهداری می کند.

البته در مورد این گونه هم مانند هر گونه غیربومی دیگر، ابتدا باید ارزیابی ریسک در هر استان به تفکیک صورت گیرد تا در صورت موافقت محیط زیست، مجوز پرورش محدود و در شرایط ویژه صادر گردد.

پروتکل های پیشگیرانه چیست؟

به گفته کارشناسان مستقل محیط زیست، پروتکل های پیشگیرانه سازمان حفاظت محیط زیست برای حفظ اکوسیستم های طبیعی از گونه های غیربومی و مهاجم مشخص نیست و همین امر نگران کننده است، چراکه در استان هایی مانند هرمزگان، یک گونه ماهی با نام علمی Iranocichila hormuzensis از خانواده سیکلید ها هست که بومزاد ایران بوده و در آب های منطقه حفاظت شده گنو واقع در شمال بندرعباس و حتی در بخش هایی از استان فارس زیست می کند و اگر چنانچه پروتکل های پیشگیرانه برای این منظور از طریق سازمان محیط زیست ارائه نگردد، تیلاپیا می تواند از لحاظ آشیان اکولوژیک با آن به شدت رقابت کند و درنهایت رقابت منجر به حذف گونه بومی گردد؛ لذا در حال حاضر اصلی ترین پرسش کارشناسان مستقل محیط زیست و بوم شناس ها این است که آیا این تهدید ها هم در کنار این فرصت مدنظر سازمان محیط زیست قرار گرفته اند یا خیر؟