تحقق توسعه بازار کتاب دیجیتال با رفع موانع - مجله انجمن دعوت

کتاب، به عنوان پایه ای ترین و اصلی ترین قالب تولید دانش و ادبیات و فرهنگ در دنیا شناخته می شود. نقش کتاب خوانی در توسعه همه جانبه کشورها اثبات شده و ضریب نفوذ اینترنت در دنیا حوزه کتاب را هم دستخوش تحولات مختلفی کرده است.

در ابتدا واقعیت های اصلی این بازار را به صورت خلاصه ذکر می کنم تا شرایط خودمان را بهتر بشناسیم.

- هرسال شاهد رشد حدوداً 100 درصدی بازار کتاب دیجیتال نسبت به سال قبل هستیم که شرایط کنونی بازار که حدود 60 میلیارد تومان است. این عدد به نسبت بازار کل کتاب چاپی که 3600 میلیارد تومان حدود یک و نیم درصد است.

- حجم کتاب های موجود در پلتفرم هایی که بازار کتاب دیجیتال را تشکیل می دهند شامل 10 درصد کتاب های فعال در بازار است و به نسبت کتاب هایی که قابل استفاده هستند اما چاپ نمی شوند طبیعتاً زیر 6 درصد است. با درنظردریافت این واقعیت که بیش از نصف کتاب های منتشر شده در پلتفرم ها شامل کتاب هایی است که ناشران دیگر به صورت کاغذی منتشر نمی کنند.

ـ بیشتر ناشران بزرگ در پلتفرم های نشر دیجیتال حضور دارند اما این ناشران عمدتاً کتاب های اصلی و پرفروش خود را در این حوزه کمتر عرضه می کنند.

- بیشتر ناشران متوسط و کوچک در پلتفرم ها حضور کم رنگی دارند.

- بیشتر ناشران دولتی در پلتفرم های نشر دیجیتال حضور ندارند.

- حجم کتاب های صوتی در بازار نشر دیجیتال با تعداد حدود 4000 عنوان 10 درصد عناوین این بازار را تشکیل می دهد.

- عمده کتاب های فعال در پلتفرم ها و عمده بازار موجود شامل کتاب های عمومی به خصوص ادبیات و روان شناسی را شامل می شود.

- حوزه کودک، حوزه آموزشی، حوزه دانشگاهی هنوز در بازار نشر دیجیتال چندان فعال نیستند و مخاطبان این حوزه ها هم کمتر در حوزه دیجیتال دنبال محتوای مورد نیازشان می شوند.

- قواعد نشر کتاب به صورت الکترونیک شبیه قواعد نشر کتاب به صورت چاپی است و در یکی دو سال اخیر دولت به نشر دیجیتالی کتاب بها داده و به آن شابک اختصاص داده می شود.

- بیش از 70 درصد بازار کتاب دیجیتال در ایران، شامل کتاب های ترجمه است .

- بنا به آمار statista به نسبت شرایط کشورهای خاورمیانه می شود گفت ایران در حوزه بازار کتاب دیجیتال اول نیست و فاصله قابل تاملی از چند کشور دیگر در خاورمیانه دارد.

با درنظر دریافت این واقعیت ها می خواهم پیشنهادهایی برای توسعه بازار کتاب دیجیتال ارائه کنم که حداقل باعث تقویت جایگاه کتاب و نشر و البته کتاب دیجیتال در ایران شود.

1- در ایران، تشکل قدرتمندی در حوزه نشر وجود ندارد. نشر در ایران مسائل مختلفی دارد اما سیاستگذار، بیشتر تمرکزش را به تأمین ماده اولیه ای مثل کاغذ گذاشته در حالی که نشر برای رشد به یک صنف و تشکل قدرتمند نیاز دارد که بتواند نیازهای گسترده نشر را تشریح کند و پیگیری کنند.

تشکل های موجود که شامل اتحادیه و انجمنهای فرهنگی هستند توان حل مسائل نشر و زمینه سازی رشد نشر را ندارند. بنابراین نیاز است که تشکل گسترده ای در حوزه نشر کتاب که شامل همه شکل ها و قالب های نشر کتاب باشد ایجاد شود و البته با کمک دولت قدرت اجرایی و تصمیم سازی هم در این حوزه داشته باشد.

2- تولید محتوا در ایران با چالش های متعددی روبه رو است. از آنجا که ویرایش و تغییر کتاب دیجیتال از طریق پلتفرم ها کار راحتی است بنابر این شیوه مجوز و ممیزی کتاب الکترونیک هم با کتاب کاغذی باید تفاوت داشته باشد. این نظارت به خود پلتفرم ها و یا انجمن فراگیر نشر می تواند سپرده شود. از سوی دیگر به کتاب های ایرانی و تألیفی امتیازهایی داده شود که باعث توسعه تألیف باشد و نه ترجمه. در حالی که با شرایط موجود توسعه کتاب دیجیتال به توسعه کتاب های ترجمه منجر می شود.

بنابراین با دادن آزادی عمل به کتاب های دیجیتال تألیفی باید فرصت تولید کتاب تألیفی را مهیاتر کرد.

3- خودناشری در تمام کشورهای توسعه یافته باعث توسعه محتوا و کتاب شده ما در ایران راه حلی برای این کار ایجاد نشده است. در وضیت کنونی یک نویسنده باید ابتدا یک ناشر پیدا کند و بعد از جهت آن ناشر کتابش را در یک پلتفرم انتشار دهد در حالی که رد کشورهای توسعه یافته پلتفرم ها مستقیماً کتاب نویسنده را در کوتاه ترین زمان منتشر می کنند.

4- مسائل مربوط به بیمه و مالیات هم از چالش های کتاب دیجیتال و محتوای دیجیتال است که هنوز حل نشده و امیدوارم با پیگیری های مرکز ملی فضای مجازی زودتر جهت رشد این بازار را تسهیل کند.

5- حوزه هایی مثل آموزش عالی و آموزش و پرورش هنوز در حوزه کتاب دیجیتال رقبتی نشان نداده اند. پلتفرم های تخصصی این حوزه رشدی نکرده اند و بازار محتوای مرتبط با این دو نهاد هم رشدی داشته است. سیاستگذار بایست بخشی از سرمایه های ملی را برای استفاده دانش اموزان و دانشجویان به سمت کتاب دیجیتال بیاورد که علاوه بر فرهنگ سازی باعث توسعه این بازار هم شود.

6- عدالت اموزشی و عدالت محتوایی ایجاب می کند که دسترسی مردم به کتاب دیجیتال راحت باشد. هنوز در کشور ما امانت کتاب دیجیتال از طریق کتابخانه های عمومی وجود ندارد. از سوی دیگر رفع محرومیت محتوایی در کشور شکل نگرفته که باعث دسترسی مردم مناطق دور افتاده و فقیر به کتاب دیجیتال شود. در این باره نهادهای بزرگ و موثری که وجود دارند می توانند با همکاری پلتفرم ها اقدام های خوبی برای محرومیت زدایی در حوزه کتاب دیجیتال و آموزش دیجیتال انجام بدهند.

7- برای ورود به بازار دنیای و دسترسی دنیای به ادبیات ایرانی قدرتی بیش از فعالیت مستقل هر ناشر هست. سال ها فعالیت نشان داده که اقدام فردی ناشران برای ورود به بازار دنیای پیروز نبوده. برای این کار باید حرکتی در همکاری دولت و یا نهادی حاکمیتی با انجمن فراگیر نشر اتفاق بیفتد که جریان ترجمه معکوس را در حوزه دیجیتال ایجاد کنند.

امیدوارم با برنامه های درست در سال 1404 به جایگاه اول در خاورمیانه دست پیدا کنیم. این هدف، رشد بدون تحول در دیدگاه ها و قواعد نشر کتاب ممکن نیست. رشد بازار کتاب دیجیتال به صورت دولتی ممکن نیست بنابر این تشکل های نشر باید قدرت بگیرند. تألیف کتاب باید در اولویت قرار بگیرد و پلتفرم ها آزادی عمل بیشتری داشته باشند. نتیجه این اقدام ها را در توسعه اقصادی و علمی کشور هم می توانیم در سال های بعد ببینیم.