ذوق زدگی صاحب نظران در مواجهه با نگارگری، نقد کتاب زیبایی شناسی نگارگری قدیم ایران - مجله انجمن دعوت

در بخشی از اظهارنظر منتقد این نشست عنوان شد: نقدهای بسیار مؤدبانه و دقیقی در این کتاب انجام شده و بعلاوه عبارتی در این کتاب با عنوان ذوق زدگی بچگانه صاحب نظران در مواجهه با نگارگری ذکرشده که تعبیری بسیار زیبا و جسورانه است.

در ابتدای این جلسه دکتر هوشیار درباره چرایی اهمیت نگارگری و این کتاب شرح داد: نگارگری از مهم ترین هنرها در فضای فرهنگی ایران است و نیز از شاخصه های برتر آن به شمار می آید. وجود فرهنگی طولانی و غنی باعث می گردد که کار نویسنده برای تدوین یک متن علمی در این زمینه سخت تر باشد و احتیاج باشد که نویسنده بسیار موشکافانه و دقیق عمل کند که در این کتاب خوشبختانه هویت ایرانی حفظ شده و این خود موجب افزایش اعتبار است.

او ادامه داد: نگارگری آمیزه ای از فرهنگ، ادبیات و مفاهیم و مضامین نقاشی است که در این کتاب درباره آن ها شرح داده شده است. این کتاب برای مفهوم زیبایی و زیبایی شناسی در پی طرح رویکردی نو و تشریح آن است که با موفقیت آن را بیان می نماید.

پس ازآن دکتر بابایی با اشاره به فرایند تألیف کتاب که حدود شش سال به طول انجامیده و از منابع گوناگون در آن جمع آوری شده است شرح داد: مسئله این کتاب نگارگری قدیم ایران است؛ متأسفانه بااینکه همچنان و در حال حاضر دوسالانه هایی با عنوان نگارگری داریم اما استادان و مسئولان آن ها، مؤلفه ای معین برای معین رتبه بندی آثار نگارگری ندارند؛ البته که این فقدان معیار مسئله ای بسیار کهن است.

وی ادامه داد: مؤلفه های متفاوتی در تاریخ نگارگری ایران وجود دارد اما مفیدترین آنها نگارگری ای است که از سال 700 تا هزار هجری قمری می توان آن را جست زیرا که مستقیماً با ادبیات ایرانی در ارتباط تنگاتنگ است و برای 300سال و باوجود پستی وبلندی های بسیار، راسخ مانده و جذابیت بصری ویژه ای را ارائه می دهد.

بابایی اذعان کرد: این که بتوان چرایی و چگونگی زیبایی یک اثر نگارگری را آنالیز کرد و مؤلفه های آن را از آثار متفاوت بیرون کشید کاری بسیار سخت بود زیرا که گاهی در یک اثر نوشتاری، صرفاً ستایشی در مدح یک بخش از نگارگری ایرانی مثلاً رنگ آن شکل گرفته است. امر یافتن این معیارها به وسیله استادان و با یاری آن ها صورت گرفت و درنهایت به 17مؤلفه تقسیم و طبقه بندی شد.

دکتر میرمبین به عنوان منتقد این نشست گفت: من در سه بخش صحبت خواهم کرد. یک بخش در خصوص خود کتاب، یکی دیگر درباره نقاط قوت و ضعف آن و دیگری درباره جایگاه نگارگری ازنظر خودم صحبت می کنم. این کتاب از جهت این که توانسته نظر افرادی که گاهی کاملاً از هم بیگانه هستند را بسیار صیقل دهد و به مانند آجرهای یک دیوار کنار هم قرار بدهد، شاهکار است و خود نمایانگر کاری بسیار ارزشمند و کم نظیر است. این کتاب از حالت شهودی خارج شده است؛ نویسنده با جسارت خود از حوزه عکس دور شده و سعی نموده است مفهوم سازی و مفهوم پردازی کند که از نکات قابل توجه این کتاب به شمار می آید.

وی درباره نقاط قوت و ضعف این کتاب اضافه نمود: در وهله اول قیمت این کتاب بسیار مناسب است و به طوری است که دانشجو می تواند آن را تهیه کند و این خود نکته ای قابل توجه است. وی ادامه داد: نقدهای بسیار مؤدبانه و دقیقی در این کتاب انجام شده و بعلاوه عبارتی در این کتاب با عنوان ذوق زدگی بچگانه صاحب نظران در مواجهه با نگارگری ذکرشده که تعبیری بسیار زیبا و جسورانه است.

میرمبین اضافه نمود: از نقاط ضعف این کتاب می توان به فقدان و نبود تبیین پیشینه نگارگری و تاریخ آن اشاره نمود و ای کاش که شرحی هرچند خلاصه درباره پیشینه نگارگری در آن آورده می شد. وی بعلاوه ایرادهایی را مبنی بر نوع طبقه بندی سبکی و شیوه ای کتاب مطرح نمود و با مثال زدن و ذکر شماره صفحات موردنظر خود هرچه بیشتر بر این نکات صحه گذاشت. او عدم پرداختن به ریشه لغوی تعدادی از کلمات را به عنوان نکته ای قابل اصلاح برشمرد و نیز به تعدادی از اشکالات مربوط به ویرایش کتاب اشاره نمود.

دکتر بابایی در ادامه این نشست در راستای پاسخ به چرایی وجود بعضی از این نقاط ضعف اعلام کرد: من سعی کردم تا جایی که می توانستم به متون نوشته شده به وسیله صاحب نظران و استادان پایبند و وفادار باشم و مجبور بودم دقیقاً از همان کلماتی که آن ها استفاده نموده اند بهره ببرم. اگر من می خواستم آن ها را خودم تغییر دهم ممکن بود مشکلاتی ایجاد گردد.

وی ادامه داد: در بعضی از موارد نام گذاری که عنوان کردید، با شما موافقم اما در بعضی نیز نه، زیرا که بعضی کلمات حتی به اشتباه، در میان جامعه هنری این حوزه جاافتاده اند و من نمی توانستم آن ها را تغییر دهم. او ادامه داد: من سعی کردم که آن چیزی را که با عنوان پرشین پِینتینگ (نقاشی ایرانی - Persian Painting) شناخته می گردد به صورت تخصصی ذکر و آنالیز کنم و این خود دلیلی شد برای این که خیلی نتوانم به پیشینه تاریخی نگارگری بپردازم.

دکتر میرمبین درباره تفسیر نگارگری شرح داد: ما نباید برای تفسیر نگارگری به دام فلسفه اسلامی بیفتیم؛ اسطوره شناسی در این حوزه می تواند بسیار بیشتر به ما یاری کند. همه می دانند که فلسفه اسلامی انشعابی از فلسفه یونانی است و به همین دلیل شاید نتوان با استفاده از آن به عمق مفهوم نگارگری پرداخت.

در ادامه دکتر هوشیار سؤالی درباره نوع نگاه این کتاب و رویکرد آن مطرح نمود و گفت: چرا برای تحلیل نگارگری قدیم ایران از مفهوم زیبایی شناسی استفاده کردید؟

در ابتدا دکتر بابایی بابیان نکاتی به این سؤال پاسخ داد: باید توجه داشت که با مطالب و مفاهیمی که در زیبایی شناسی غربی وجود دارد نمی توان مفاهیم شرقی را آنالیز کرد؛ همان طور که با دیدگاه زیبایی شناسانه شرق دور نیز نمی توان آثار غربی و حتی ایرانی را آنالیز و تحلیل کرد.

وی ادامه داد: ترکیب بندی های آثار نگارگری ما مرتبط با موضوع هستند و متناسب با آن تغییر می نمایند. مطالب گوناگونی درباره مسائلی مثل همین ترکیب بندی ها آورده شده اما آن ها نیز در آخر همان تجلیل ها و تحسین ها هستند و به همین دلیل سعی شد مفهوم زیبا را از دیدگاه فردی با دیدگاه بومی این منطقه آنالیز کنیم.

دکتر میرمبین در خاتمه اضافه نمود: ایرانیان همیشه در پی مسائل شهودی هستند تا این که در پی مفهوم سازی باشند. در نگاه اسطوره ای درک هر چیزی شدیداً در قید ماده و فیزیک است.

لازم به ذکر است نشست نقد کتاب زیبایی شناسی نگارگری قدیم ایران دوشنبه 22 خردادماه در دانشگاه سوره برگزار گردید و در انتهای این جلسه به پرسش و پاسخ با حاضرین در جلسه پرداخته شد.