جشن میانه پاییز و پیشینه آن در ایران باستان - مجله انجمن دعوت

جشن میانه پاییز یکی از جشن های ایران باستان است که در میانه فصل پاییز یعنی پانزدهم آبان، برای پاسداشت تغییرات طبیعت و خلق گیاه برگزار می شود. هنوز هم در بسکمک از منطقه ها زرتشتی نشین ایران، در پانزدهم آبان ماه، آیین کهن ایاثرم یا میانه پاییز وجود دارد که یادگاری از تمدن باستانی ایران است. این جشن، پیوند عمیق ایرانیان با طبیعت و چرخه های طبیعی را نشان می دهد؛ ضمن اینکه، گرد هم آمدن خانواده ها و دوستان در این جشن، باعث تقویت روابط اجتماعی می شود. چنانچه علاقه مند به آشنایی با جشن میانه پاییز هستید، در ادامه با ما همراه باشید تا اطلاعاتی کامل از این جشن باستانی به دست آورید.

درباره جشن میانه پاییز و آداب برگزاری آن بیشتر بدانید:

• جشن میانه پاییز و پیشینه آن
• تاریخ جشن میانه پاییز
• مراسم جشن میانه پاییز
• جشن میانه پاییز کجا برگزار می شود؟

جشن میانه پاییز و پیشینه آن

در فرهنگ ایران باستان، برگزاری جشن های سالانه در ستایش طبیعت، انسان و آفرینش رواج فراوان داشت؛ بر این اساس در هر یک از ماه های سال جشن های مختلفی برپا می شدند که جایگاهی ویژه میان مردم ایران باستان داشتند.

جشن های ایران باستان بر اساس گاهشمار ایرانی تنظیم می شدند. جشن میانه پاییز که در زمان باستان گاهنبار ایاثرم نام داشت و امروزه با نام پاییزانه نیز معروفیت دارد، یکی از جشن های شش گاهان (6 گاهان، گاهنبار) ایرانی بود که در آبان ماه برگزار می شد. در این جشن، ایرانیان به نکوداشت تغییرات طبیعت و آفرینش گیاه می پرداختند. گرچه بسکمک از جشن های گاهنبارها امروزه به دست فراموشی سپرده شده اند، هم چنان در بسکمک از شهرهای ایران و به خصوص در میان زرتشتیان، برگزاری این جشن ها متداول است.

نام گذاری جشن میانه پاییز، در زمان باستان به دلیل معنای عبارت ایاثرمه بوده است. در زبان اوستایی این عبارت معنی شروع سرما می دهد و به مرور به نام ایاثرم تغییر کرده است.

جشن های اصیل ایرانی با یکدیگر پیوستگی داشتند و با شمارش فواصل روزهای بین آن ها، شکل می گرفتند. این فواصل نیز به کمک گاهشمار ایرانی با ماه های 31 روزه و بر اساس تاریخ هجری خورشیدی مقدار گیری شده اند. در واقع تغییر در زمان برگزاری یک جشن، به باور ایرانیان باستان، ترتیب برگزاری همه جشن ها را نیز از بین می برد. برای نمونه، جشن سده پس از گذشت 40 روز از شب یلدا و 100 روز از نخستین روز آبان ماه برگزار می شود و 25 روز با اسپندگان فاصله دارد.

گاهنبار از ترکیب دو واژه گاهان به معنای زمان و بار به معنای نتیجه تشکیل می شود و اشاره به زمان آفرینش جهان دارد. ایرانیان باستان شش گاهنبار را به نشانه 6 روز آفرینش جهان جشن می گرفتند. در هرکدام از گاهنبارهای ایرانی، زرتشتیان پنج روز جشن برگزار می کردند و در این روزها از فقرا و نیازمندان نیز حمایت می کردند. در باور مردم ایران باستان چهار روز نخست، زمان چینش مقدمات آفرینش بود و در روز پنجم آفرینش انجام می شد. گاهنبارهای ایرانی به شرح زیر هستند:

• گاهنبار اول (میدیوزرم): برابر با 15 اردیبهشت و زمان آفرینش آسمان
• گاهنبار دوم (میدیوشم): برابر با 15 تیرماه و زمان آفرینش آب
• گاهنبار سوم (پیتی گشهیم): برابر با 30 شهریورماه و زمان آفرینش زمین
• گاهنبار چهارم (ایاثرم): برابر با 15 آبان ماه و زمان آفرینش گیاه
• گاهنبار پنجم (میدیارم): برابر با 20 دی ماه و زمان آفرینش جانوران
• گاهنبار ششم (همس پت میدیم): این جشن در پنج روز پایانی سال برگزار می شود و واپسین روز آن برابر با آفرینش انسان است.

در برخی از منابع موجود از تاریخ ایران باستان، در تاریخ برگزاری جشن های گاهنبار، تفاوت هایی وجود دارد. به طور مثال برخی منابع جشن آفرینش زمین را روز 31 شهریور عنوان کرده اند یا جشن آفرینش انسان در گاهنبار ششم را در واپسین روز سال کبیسه، یعنی سیصد و شصت و ششمین روز سال می دانند.

تاریخ جشن میانه پاییز

بسکمک از منابع معتبر از تاریخ ایران باستان، 15 آبان ماه را به عنوان واپسین روز جشن میانه پاییز و زمان خلق گیاهان عنوان کرده اند. بر این اساس، امروزه نیز در بسکمک از منطقه ها زرتشتی نشین در ایران در تاریخ 15 آبان جشن ایاثرم یا میانه پاییز برگزار می شود.

برخی منابع تاریخی از دوران ایران باستان وجود دارند که زمان شروع جشن میانه پاییز را 20 مهر ماه بیان می کنند. بر اساس این منابع، پنج روز پس از این تاریخ یعنی 25 مهر ماه، زمان برگزاری جشن آفرینش گیاه است. در برخی اسناد تاریخی نیز روز 216 از شروع سال برابر با 30 مهر ماه را روز جشن میانه پاییز برشمرده اند. با وجود روایت های مختلف از زمان برگزاری این جشن، امروزه تاریخ 15 آبان ماه بین زرتشتیان با عنوان جشن میانه پاییز شناخته می شود.

مراسم جشن میانه پاییز

در روز برگزاری جشن میانه پاییز، چوپانان گله های گوسفند خود را از چراگاه های تابستانی خارج می کردند و به چراگاه زمستانی می بردند. بنابر اعتقاد زرتشتیان، خداوند گیاهان را در این روز خلق کرده است و به همین دلیل در این روز زرتشتیان اهتمام دوچندان به پاسداشت طبیعت دارند.

در جشن میانه پاییز ایران باستان، اهالی یک روستا یا شهر کنار یکدیگر جمع می شدند و از سفره ای بزرگ به طور مشترک غذا می خورند. از مهم ترین آداب برگزاری این جشن یکسانی جایگاه همه افراد بوده است؛ به این ترتیب در جشن میانه پاییز همه افراد جامعه از فقیر و غنی تا پیر و جوان حضور داشتند و همه به یک شکل پذیرایی می شدند.

مانند بسکمک از دیگر جشن های باستانی ایران، در جشن میانه پاییز نیز پیش از شروع پایکوبی و صرف غذاها، موبدان زرتشتی یسنا خوانی (Yasna؛ خوانش یکی از بخش های پنج گانه از اوستا، کتاب زرتشتیان) می کنند. این بخش از مراسم واج یشت نام دارد. این جشن در آتشکده ها، تالارها یا خانه های شخصی برگزار می شود و هم زمان با خوانش موبدان، حاضران در مراسم دست های یکدیگر را می گیرند و هم نوا می شوند.

پس از یسنا خوانی و پایکوبی در جشن میانه پاییز، نوبت به صرف خوراکی ها و غذا می رسد. توزیع نان و خشکبار میان حاضران در این جشن پاییزی رواج دارد. سفره های موجود در جشن های گاهنبار ایران باستان، با خوراکی هایی نمادین پر می شوند. انواع نان و کلوچه در این سفره نشانی از برکت زندگی هستند و غذاهای دیگر را به عنوان نمادی از تبرک یسناخوانی در سفره قرار می دهند. برای پاسداشت حیوانات نیز از محصولات غذایی آن ها مانند شیر و تخم مرغ استفاده می کنند.

از دیگر اقلام موجود در سفره جشن میانه پاییز می توان به ظرف آبی اشاره کرد که نشانی از پاکی و کمال دارد. آتشدان با شعله روشن نیز به نشانه نگهبانی از آتش در سفره قرار می گیرد. ظروف مسی به نشانه نگهبان فلزات و میوه ها با نماد نگهبان دانه و زمین در سفره های گاهنبار به چشم می خورند. دو گیاه مورد و سرو نیز که در تمام سال سبز هستند، با عنوان نگهبان گیاهان در سفره قرار دارند. پس از صرف غذا از طریق مهمانان، به پاسداشت نیکوکاری در دین زرتشت، غذا و خوراکی بین نیازمندان نیز پخش می شود.

در گذشته برگزاری جشن میانه پاییز به کمک اهالی روستا یا شهر و با کمک های داوطلبانه آن ها انجام می شد. هدف از برپایی جشن های گاهنبار، هم بستگی بیشتر بین مردم و توجه به مستمندان و نیازمندان بود.

جشن میانه پاییز کجا برگزار می شود؟

جشن میانه پاییز نسبت به سایر جشن های ایران باستان کمتر شناخته شده است؛ اما در گوشه وکنار ایران و به خصوص در آتشکده های زرتشتیان، برگزاری آن رواج دارد.

از پررونق ترین مکان ها برای برپایی جشن میانه پاییز می توان شهر کرمانشاه را نام برد. زرتشتیان این شهر و بسکمک دیگر از ساکنان آن، در این روز با گردهمایی، پخت غذاهای نذری و پخش غذا میان نیازمندان، جشن آفرینش گیاهان را برگزار می کنند.

از دیگر شهرهای پررونق در روزهای جشن های گاهنبار، شهرهای یزد و کرمان هستند. در این شهرها زرتشتیان بسکمک با حضور در آتشکده ها، جشن های گاهنبار را مانند دیگر جشن های ایران باستان برگزار می کنند. به جز شهرهای بالا سایر آتشکده های فعال در سراسر ایران نیز، با هماهنگی قبلی، میزبان علاقه مندان به برگزاری آیین جشن میانه پاییز، در اواسط این فصل زیبا هستند.

در این مقاله به معرفی یکی از جشن های ایران باستان، جشن میانه پاییز، پرداختیم. در صورت تمایل می توانید در ادامه، نظرات خود درباره جشن های ایرانی را با ما و دیگر همراهان مجله انجمن دعوت به اشتراک بگذارید.

پرسش های متداول

جشن میانه پاییز چیست؟

جشن میانه پاییز از جشن های ایران باستان است که برای پاسداشت تغییرات طبیعت و خلق گیاه، در میانه فصل پاییز برگزار می شود و میان زرتشتیان آداب ویژه ای دارد.

تاریخ جشن میانه پاییز چه زمانی است؟

جشن میانه پاییز یا گاهنبار ایاثرم، یکی از جشن های باستانی ایرانیان و به ویژه زرتشتیان است که در نیمه پاییز برگزار می شود. تاریخ دقیق آن معمولا پانزدهم آبان ماه در تقویم شمسی است.